c. (4.-6.) Yaşlar

İlk çocukluk devresinin ikinci bölümünü oluşturan 4 ilâ 6 yaşlan arasında kalan devrede, çocuk yine birtakım iniş çıkışların tesiri altındadır. Ne var ki, inatçılık dönemi atlatıldıktan sonra, çocukta "biz" kavramı yavaş yavaş teşekkül ederek, sosyalleşmeye doğru adım atılacaktır. Çocuk "biz" derken, anne baba, kardeşler ve yakın akrabalarını kasdetmektedir. Yardımlaşma duygularının gelişmesiyle,(24) çevreye karşı da açık bir nitelik kazanacaktır. Arkadaşlarıyla pek iyi geçinemese bile, arkadaşlık etmek, onun için en önemli olaylardan biridir.

Çocukta bu olumlu gelişmelerin yanı sıra, birtakım olumsuz yönler de göze çarpmaktadır. Bu yaştaki her çocukta, sık sık 61çüyü kaçırma hareketlerine rastlanır. Gövde hareketlerinde ölçüyü kaçırır; vurur, tekmeler, tepinir. Konuşmasında ölçüyü kaçırır, küfürleri, ayıp sözleri özellikle başkalarının yanında söyleyerek, üstünlüğünü ispatlamaya çalışır. Aynı şekilde, kişisel ilişkilerinde de ölçüyü kaçırır; çevresindekilere buyruk vermeye ve hükmetmeye özenir, kısıtlamalara ve kurallara karşı çıkar. Bu yaşta hayal gücünde de büyük bir gelişme vardır. Çocuk, gerçek ile hayâli çoğu zaman birbirine karıştırır. Bu yüzden kafasında kurduğu hayalleri gerçekmiş gibi anlatır ve bu da annesi tarafından yalancılıkla suçlanmasına sebep olur.(25)

Dört yaşındaki çocukta mülkiyet duygusu yoktur. Egosantrik duyguların tesiriyle, gördüğü her şeyin kendisine ait olduğuna inanır.(26) Bunun bir sonucu olarak, komşusunun evinde oynadığı oyuncağı, giderken evine götürmek ister. Çünkü, ona göre bir şeyi ele almak ile, ona sahip olmak aynı şeydir.

Dinî inancının canlılık kazanması, bu yaşın önemli özelliklerinden sayılmaktadır.(27)

Dördüncü yaştan sonra, ilk çocukluk devresinin düğüm noktası olarak nitelendirilen beşinci yaş, aile ve çocuk açısından "altın yaş" olarak bilinmektedir. Kendine güveni arttığı için, eskisine oranla daha serin kanlı, daha yumuşak, daha anlayışlı ve başkalarıyla ilişkilerinde daha uyumludur. Genellikle becerebileceğini sezdiği işlere girişir ve bu yüzden de giriştiği işlerde başarı sağlar. Dört yaşındaki çocuğun bocalamalar içinde olmasına karşılık, beş yaşındaki çocuk, tutarlı ve kararlıdır. Dört yaşındaki bir çocuk, yapmakta olduğu resmin, bitinceye kadar ne resmî olduğunu bilmediği halde, beş yaşındaki çocuk, ne yapacağını önceden tasarlar ve bu tasarıyı gerçekleştirmeye çalışır. Başladığı şeyi bitirmek ister; yaptığı işi nerede bitirmesi gerektiğini bilir. Davranışlarını kontrol edebilir.(28)

İçinde bulunduğu yer ve zamanla sınırlanan dünyası ona yeterlidir. Hayal gücünü kullanmaz. Nesneleri, kullanışlılık açısından tanımlar: "Kuyu, kazmak içindir."; "Dondurma, yemek içindir." gibi . Ne çevresiyle ne de kendisiyle çatışma halinde değildir. Üç yaşlarındayken gösterdiği uyumu, bu yaşta daha üst düzeyde olmak üzere yine gösterir. Annesi hâlen onun için her şeydir. Ona yakın olmayı, ona yardım etmeyi, onu sevindirmeyi ister.(29) Dolayısıyla, beş yaşından itibaren, çocuğun kalbine hitabetmek ve ondan annesinin hoşuna gidecek davranışları istemek mümkündür.(30)

Zikredilen bu olumlu davranışlar yanında, yine de çocuk çevresine bağımlıdır, güçsüzdür. Dolayısıyla bakılmak, korunmak ve kollanmak ister. Hızlı bir zihin ve dil gelişmesi vardır; sürekli deneme ve öğrenme içindedir. Ancak zekâ ve zihnî gelişmesi tamamlanmamış olduğundan, realiteleri, olayları, hayal gücüyle ve birtakım korkularıyla çarpıtabilir. Gördüklerini ve duyduklarını eksik idrak ettiği gibi; yanlış bir şekilde de yorumlayabilir.

Zaman kavramı henüz lâyıkıyla gelişmemiş olup, düşüncelerini ve duygularını oyun vasıtasıyla ifade etmeye meyillidir. Bu yaşlarda da düşüncesi, müşahhas olan (görülebilen) şeylere yöneliktir.

Canlı cansız ayrımı yoktur; canlı olarak kabul etiği bebeğiyle konuşur, dertleşir; ayağına çarpan ve canını acıtan bir eşyaya ise gayet rahat bir şekilde kızarak onu azarlar.(31)

Bütün bunların yanında denebilir ki, beş yaşındaki çocuk her yönden denge içindedir. Kendi kendine yeterliliği ve çevre ile uyumu vardır. Kendine güvenir ve aynı zamanda karşısındakilerle de baş kaldırmadan uzlaşabilir. Dikkatli, anlayışlı, sezgi ve algılarında güçlüdür. Nâzik, düşünceli ve cana yakındır. Kısacası, beş yaşındaki çocuk, çevresine sevinç getiren bir varlıktır.(32)

Son çocukluk dönemine geçmeden önce, genel anlamda ilk çocukluk yıllarını özetleyici bilgilere ve bu yıllardaki dinî gelişimin durumunu belirleyen ifadelere yer vermek yararlı olacaktır.

Aşağı yukarı 2. yaştan başlayarak 5-8. yaşlara kadar süren döneme "oyun çağı" da denmektedir. Bu yaşlarda büyüme ve fizyolojik süreçler kararlılık kazanmış olup, çocuk kendi başına oynayabilecek ve bazı işleri yapabilecek duruma gelmiştir. Bu yaşlardaki çocuklar, rahatça yürüyebilmekte, koşabilmekte ve konuşabilmektedir. Ayrıca, kendi kendine yemeyi, giyinmeyi, cinsiyet farkını, sevmeyi, sevilmeyi ve sevgiyi paylaşmayı da öğrenmiştir. (33)

İlk çocukluk yıllarındaki çocuklarda başkalarına benzeme ve büyükleri taklit etme arzusu da görülmektedir. Kız çocuğu anneye, erkek çocuğu babaya yardımcı olmak, onların işini benimsemek gibi özellikler göstermektedir. Kız çocuklar için anneler, erkek çocuklar için de babalar en güçlü ve en başarılı insanlardır.(34)

Bu yıllara dinî gelişim yönüyle bakılacak olursa; Bu çağdaki çocukların zekâsı henüz mücerred (=görünmeyen) kavramları anlayacak seviyede gelişmediği için, çocuğun, dinî eğitimde kullanılan kelimelerin çoğunu anlayamadığı görülecektir. Bazı kelime ve cümleleri papağan gibi tekrarlayabilir; fakat bunlar, onun için henüz bir şey ifade etmemektedir. Egosantrik duygular tesiriyle, dine olan alâkası da egosantriktir. Duâ, çocukça arzuların yerine getirilmesi için baş vurduğu bir yoldur. Allah'ı ise, tıpkı anne-babası gibi, bir şey isteyince yerine getirecek bir kimse olarak düşünmektedir.(35) İlk çocukluk yıllarında, çocukların dinî hikayelerden oldukça etkilendikleri ve bu yaşlarda dine karşı büyük bir ilgi ve istek duydukları da tespit edilmiştir. Ayrıca, zihnî ve ruhî gelişmenin imkanlarına dayanarak yaratıcı gücün mahiyetini araştırma denemelerine giriştikleri bu yaşlar, çocukların kendilerine anlatılanlardan da kolayca etkilendikleri bir dönemdir. (36)


--------------------------------------------------------------------------------

24. Tuncel Altınköprü, Çocuğun Başarısı Nasıl Sağlanır, İst. 1979, s. 58.
25. Dodson age, s. 94 vd.; Fevzi Samuk, agt. s. 10.
26. Rasim Adasal, Medikal Psikoloji, İst. 1977, s. 122.
27. Yavuz, age, s. 41; Yavuzer, age, s. 140.
28. Sandström, age, s. 41; Yavuzer, age, s. 140.
29. Dodson, agc, s. 96.
30. Jacquin, agc, s. S4.
31. Samuk, agt, s. 11.
32. Dodson, age, s. 97.
33. Baymur, age, s. 57.
34. Ayhan, age, s. 201.
35. Özbaydar, age, s, i2.
36. Bk. Yavuz, age, s. 71; Yavuzer, age. s. 150-151.

Dr.Mehmed Emin Ay


Konular